Tiềm ẩn nhiều rủi ro
Trước đề nghị Chính phủ cho phép được tái khởi động triển khai Dự án khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, GS.TSKH Đặng Trung Thuận - nguyên Chủ tịch Hội Địa hóa Việt Nam nhận định: hiệu quả kinh tế của khai thác mỏ sắt chưa rõ, nhưng hậu quả môi trường và xã hội thì rất lớn, như vấn đề môi trường phát sinh do đổ thải, nước thải mỏ, tháo khô mỏ; nguy cơ nhiễm mặn và sa mạc hóa vùng đất ven biển; vấn đề di dân, giải quyết việc làm và ổn định cuộc sống cho hàng nghìn người dân… “Nếu dừng hoạt động, nhà đầu tư sẽ chịu mất phần vốn đầu tư bỏ ra. Tuy nhiên, cái được là tránh tất cả các rủi ro không mong muốn có thể xảy ra”, ông Thuận nhấn mạnh.
Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, PGS.TS Lưu Đức Hải cũng cho rằng, có nhiều vấn đề môi trường và rủi ro trong quá trình khai thác chưa được phân tích, đánh giá đầy đủ, như: rủi ro vỡ bờ moong ở nơi có tầng trầm tích mặt nước sâu; thấm nước ngầm vào moong khai thác; mất nước tại khu vực mỏ; bãi thải đổ ra biển dài 5 - 6km và sâu ra biển 3km có thể ảnh hưởng tới dòng chảy bờ khu vực nên ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế - xã hội khu vực bờ biển Thạch Hà đến bắc Thiên Cầm.
Ở góc nhìn khác, Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Huy Mỹ đề nghị chủ đầu tư lập lại báo cáo khả thi. Bởi, báo cáo khả thi dự án được lập từ năm 2006 không còn phù hợp thực tiễn, như: giá quặng biến động, công nghệ khai thác, môi trường thay đổi, các điều kiện quan hệ kinh tế - xã hội tại vùng mỏ thay đổi... Đồng thời, tỉnh Hà Tĩnh cũng cần tiếp tục tổ chức hội thảo, các báo cáo, nghiên cứu, đánh giá khoa học để phản biện những mối lo ngại, đặc biệt là vấn đề tác động môi trường, an sinh xã hội.
Theo Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Hà Tĩnh Đỗ Khoa Văn, quá trình khai thác bóc đất tầng phủ đã xảy ra hiện tượng tụt mực nước ngầm cả khu vực rộng lớn của 6 xã quanh dự án, đồng ruộng khô hạn, không thể canh tác được… “Chỉ mới khai thác ở độ sâu 25 - 35m đã xảy ra hiện tượng như vậy, thì ở độ sâu hàng trăm mét như dự án thì sẽ đối mặt với rất nhiều vấn đề khó khắc phục”, ông Văn trăn trở.
Nhiều năm nay, vấn đề dừng hay triển khai dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê đang có nhiều tranh luận. Đa số ý kiến của các nhà khoa học, chuyên gia đều cho rằng, việc “đánh giá hiệu quả đầu tư, hiệu quả kinh tế - xã hội bền vững để xem xét đầu tư các dự án khai thác, chế biến sắt Thạch Khê (Hà Tĩnh) theo Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10/2/2022 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là rất đúng đắn và thận trọng… Tuy nhiên, nếu để thời gian đánh giá đến năm 2030 là quá dài. Do đó, cần làm sớm hơn để quyết định việc triển khai hay dừng dự án, không nên để người dân phải chờ đợi câu trả lời quá lâu.
Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam khảo sát thực địa khu vực mỏ sắt Thạch Khê. (Ảnh: T.Huyền)
Không để tổn thất, hệ lụy về môi trường
Từ thời điểm dự án triển khai, tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức nhiều cuộc họp phân tích, đánh giá tính khả thi của dự án. Mới đây, tại buổi làm việc với Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã chỉ rõ 6 vấn đề lo ngại, tiềm ẩn rủi ro của dự án, gồm: công nghệ, kỹ thuật khai thác chưa phù hợp với đặc thù địa chất mỏ, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tác động lớn đến môi trường; phương thức vận chuyển quặng khó khả thi, hiệu quả thấp, ảnh hưởng lớn đến hệ thống hạ tầng giao thông của tỉnh; thị trường tiêu thụ quặng sắt chưa chắc chắn; năng lực tài chính không bảo đảm… Bên cạnh đó, dự án khó bảo đảm được hiệu quả kinh tế, chưa nói đến các rủi ro về mặt xã hội, môi trường, an ninh trật tự trên địa bàn.
Cũng theo UBND tỉnh Hà Tĩnh, việc chấm dứt dự án sẽ bảo đảm được vấn đề môi trường, nhất là dọc dải ven biển; sẽ không đặt ra các nguy cơ rủi ro, hệ lụy về môi trường, thảm họa thiên tai có thể đe dọa nghiêm trọng đến đời sống, môi trường đầu tư, môi trường biển, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; bảo vệ nguồn tài nguyên đến khi đủ điều kiện khai thác hiệu quả…
Sau khi tham vấn ý kiến các nhà khoa học, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người dân địa phương, đồng thời đánh giá nghiêm túc Dự án khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê, từ năm 2016 đến nay, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã nhiều lần có văn bản đề nghị Chính phủ quyết định dừng khai thác mỏ sắt Thạch Khê… Mới đây nhất, vào tháng 11/2021, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Võ Trọng Hải đã có Văn bản số 794/UBND[1]KT1 đề nghị Thủ tướng sớm đồng ý chủ trương chấm dứt hoạt động dự án khai thác, tuyển quặng sắt mỏ Thạch Khê và nhà máy luyện thép công suất 2 triệu tấn/năm của Công ty Cổ phần Sắt Thạch Khê.
Theo lãnh đạo tỉnh, khi có quyết định dừng khai thác mỏ sắt Thạch Khê từ Chính phủ, Hà Tĩnh cam kết sẽ thực hiện các nội dung Trung ương giao. Trong đó, sẽ thu hồi diện tích 980ha để điều chỉnh quy hoạch phục vụ phát triển dịch vụ du lịch, đẩy mạnh thu hút đầu tư, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
