Công ước Ramsar là một công ước quốc tế về bảo tồn và sử dụng một cách hợp lý và thích đáng các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, đặc biệt như là nơi cư trú của các loài chim nước.
Công ước này được ký vào năm 1971 tại thành phố Ramsar, là thoả thuận đầu tiên công nhận các vùng đất ngập nước là một trong số những nguồn hỗ trợ hệ sinh thái hiệu quả nhất trên Trái Đất. Thỏa thuận liên Chính phủ này nhằm cung cấp khung hoạt động cho các kế hoạch hành động quốc gia, hợp tác quốc tế về bảo tồn, sử dụng hiệu quả đất ngập nước và các nguồn tài nguyên từ đất ngập nước. Công ước có hiệu lực từ năm 1975 với số thành viên lên tới 170 quốc gia.
Được đánh giá là quốc gia có hệ sinh thái đất ngập nước đa dạng, với khoảng hơn 25 vùng có thể đáp ứng được tiêu chí của vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế theo Công ước Ramsar, Việt Nam đã phê chuẩn, trở thành thành viên thứ 50 của Công ước Ramsar từ năm 1989 và là nước đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á tham gia Công ước.
Thông qua việc phê chuẩn Công ước Ramsar, Chính phủ Việt Nam đã cam kết thiết lập một hệ thống các khu bảo tồn đất ngập nước tiêu biểu.
Tính đến hết năm 2019, Việt Nam có 9 khu đất ngập nước được công nhận là khu Ramsar thế giới.
Vườn quốc gia Xuân Thủy (Nam Định) – Vùng chim quan trọng tại Việt Nam
Được công nhận vào năm 1989, Vườn quốc gia Xuân Thủy thuộc huyện Xuân Thủy, tỉnh Nam Định là khu Ramsar thứ 50 của thế giới và là khu Ramsar đầu tiên của khu vực Đông Nam Á và Việt Nam.
Vườn quốc gia Xuân Thủy có tổng diện tích là 12.000 ha thuộc vùng cửa sông Hồng, trải dài qua Cồn Lu, Cồn Ngạn, Cồn Xanh. Riêng diện tích vùng lõi 7.100 ha, là nơi sinh sống của 120 loài thực vật, hơn 500 loài động vật và 30 loài bò sát và lưỡng cư.
Do sự đa dạng và tình trạng tương đối nguyên vẹn của các sinh cảnh, đây còn là nơi dừng chân và trú đông quan trọng của các loài chim nước di cư. Hàng năm, từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau, hàng chục ngàn cá thể chim di cư tránh rét từ phương Bắc chọn nơi đây trú ngụ và kiếm ăn.
Chim di trú - đặc trưng của vườn Quốc gia Xuân Thủy.
Qua các đợt khảo sát năm 1988 và 1994 đã quan sát được trên 20.000 cá thể chim nước trong khu vực, trong đó có 8 loài chim bị đe dọa và sắp bị đe dọa ở mức toàn cầu, đó là cò thìa, cò trắng Trung Quốc, choắt lớn mỏ vàng, mòng bể mỏ ngắn, bồ nông chân xám, rẽ mỏ thìa, giang sen, choắt chân màng lớn.
Do có tầm quan trọng quốc tế trong công tác bảo tồn các loài chim, Xuân Thủy đã được công nhận là một trong số các vùng chim quan trọng tại Việt Nam.
Khu hệ đất ngập nước Bàu Sấu - Môi trường sống của loài cá sấu xiêm
Năm 2005, Khu Bàu Sấu nằm trong Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai) được công nhận là Ramsar thứ 1.499 của thế giới, đồng thời là khu Ramsar thứ hai của Việt Nam.
Toàn bộ hệ đất ngập nước Bàu Sấu nằm ở vị trí trung tâm khu Nam Cát Tiên, vườn quốc gia Cát Tiên (huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai).
Được biết, Bàu Sấu nằm trong vùng chim đặc hữu của vùng đất thấp Nam Việt Nam, trong đó có hàng chục loài sống mật thiết với các vùng đất ngập nước, bao gồm cả các loài bản địa và các loài chim di trú. Trong đó, có các loài chim quý hiếm như hạc cổ trắng, công, già đẫy java, cò quắm cánh xanh, ngan cánh trắng...
Bên cạnh đó, hệ sinh thái, động thực vật tại khu vực Bàu Sấu rất phong phú với các loài động vật quý hiếm như tê giác Java, voi châu Á, gấu chó, gấu ngựa, hổ, báo...
Đặc biệt, khu vực này cũng là môi trường sống của loài cá sấu xiêm - loài vật đang trong tình trạng bảo tồn ở mức rất nguy cấp (CR) theo Sách đỏ Việt Nam (2007) và Danh lục đỏ của IUCN (2012).
Bức tranh phong cảnh hữu tình ở Bàu Sấu. (Ảnh: Aliphoto)
Từ năm 2001-2005, Vườn quốc gia Cát Tiên đã phục hồi quần thể cá sấu nước ngọt ở Bàu Sấu, bằng cách tái thả 60 cá thể cá sấu trưởng thành sau khi đã kiểm tra ADN đảm bảo thuần chủng, phục hồi bản năng tự nhiên như bắt mồi, sinh sản cho chúng.
Hệ đất ngập nước Bàu Sấu được công nhận vào danh sách Ramsar càng khẳng định giá trị và ý nghĩa của công tác bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi hơn để tiếp tục phát huy các thành quả bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển cộng đồng.
Vườn quốc gia Ba Bể - “Viên ngọc xanh của núi rừng Đông Bắc"
Năm 2011, Vườn quốc gia Ba Bể (Bắc Kạn) được công nhận là khu Ramsar thứ 1.938 của thế giới và thứ 3 của Việt Nam.
Nằm trên vùng đá vôi ở độ cao hơn 145 m so với mực nước biển, với độ sâu trung bình từ 20-25 m, hồ Ba Bể được công nhận là một cảnh quan ngập nước độc đáo, phong phú nhất trong hệ thống các đầm hồ ở nước ta. Đây còn là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Trong đó có hơn 200 loài chim, 106 loài cá.
Cảnh thiên nhiên hùng vĩ của Vườn quốc gia Ba Bể.
“Viên ngọc xanh của núi rừng Đông Bắc” này còn là nơi loài trúc dây đặc hữu có cành cây thanh mảnh, mọc ngược xuống các vách đá ven hồ, tạo nên những bức màn tự nhiên vô cùng độc đáo. Ngoài ra hệ phong lan ở các vách đá và rừng cây ven hồ Ba Bể cũng được đánh giá là có nhiều loài đặc hữu và đa dạng nhất ở Việt Nam.
Vườn quốc gia Ba Bể được đánh giá là nơi có các sinh cảnh nước ngọt đa dạng, trong đó có nhiều các ao tù nhỏ và các vùng đầm lầy. Do đó, Vườn quốc gia Ba Bể có tầm quan trọng trong hệ thống khu bảo tồn của Việt Nam và là nơi duy nhất bảo vệ hệ sinh thái hồ nước ngọt tự nhiên trong vùng đá vôi.
Ngoài ra, Vườn quốc gia Ba Bể có tổng số khoảng 235 loài chim, trong đó có 1 loài bị đe dọa toàn cầu là vạc hoa (nguy cấp) và 2 loài gần bị đe dọa là hồng hoàng và diều cá đầu xám.
Vườn quốc gia Tràm Chim với biểu tượng sếu đầu đỏ
Vườn quốc gia Tràm Chim là khu Ramsar thứ 2000 của thế giới được công nhận vào năm 2012, thuộc địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp. Đây là nơi có giá trị đặc biệt quan trọng trong việc bảo tồn các nguồn gen động, thực vật ngập nước tiêu biểu của vùng Đồng Tháp Mười. Đồng thời cũng là khu vực có hệ sinh thái độc đáo, có tầm quan trọng cho các vùng lân cận, các hệ sinh thái ngập nước, các nhóm loài đặc hữu quý hiếm, nhóm loài di cư đa dạng.
Khu Ramsar Tràm Chim còn là một trong rất ít nơi trên thế giới có loài lúa gié hoang quý hiếm còn tồn tại, là nơi sinh sống của 8 loài chim và 5 loài cá đang bị đe dọa trên toàn cầu, đặc biệt là loài chim quý ô tác Bengal và loài cá hô khổng lồ.
Thảm thực vật của Tràm Chim chủ yếu là đồng cỏ ngập theo mùa và các mảng rừng tràm. Nơi đây có hàng trăm loài chim, thực vật và cá bản địa. Nhiều quần thể lớn các loài chim nước có mặt nơi đây, đặc biệt là vào mùa đông.
Với hơn 7000 ha đồng cỏ và rừng tràm, Vườn quốc gia Tràm Chim là nơi nổi tiếng có loài sếu đầu đỏ quý hiếm được liệt vào trong Sách đỏ thế giới cùng với hơn 20.000 cá thể các loài chim nước cư trú trong mùa khô.
Vườn quốc gia Mũi Cà Mau - ba mặt giáp biển
Cũng trong năm 2012, Vườn Quốc Gia Mũi Cà Mau đã được trao bằng chứng nhận là Khu Ramsar thứ 2.088 của thế giới; thứ 2 tại ĐBSCL và thứ 5 của Việt Nam. Vườn quốc gia này nằm trên địa bàn xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển (tỉnh Cà Mau), với diện tích trên 41.800 ha.
Đặc trưng quan trọng nhất của Vườn Quốc Gia Mũi Cà Mau chính là hệ sinh thái đa dạng của rừng ngập mặn. Nơi đây được thống kê có 93 loài thực vật thuộc 38 họ (trong đó chủ yếu là đước); 93 loài chim, 26 loài thú, 43 loài bò sát, 9 loài lưỡng cư, 233 loài thủy sản. Trong đó có nhiều loài quý hiếm như bồ nông chân xám, cò trắng Trung Quốc, giang sen, rái cá, rùa hộp lưng đen, cầy giông đốm lớn,…
Vườn quốc gia Mũi Cà Mau nhìn từ trên cao.
Theo thống kê cho thấy, Vườn quốc gia Mũi Cà Mau có diện tích bãi bùn ngập triều lớn và rừng ngập mặn với các loài chiếm ưu thế như mắm; đước; trang. Đây là khu vực duy nhất ở Việt Nam có ba mặt giáp với biển, chịu tác động của hai chế độ thủy triều (nhật triều phía Tây và bán nhật triều ở phía Đông).
Do nằm ở vị trí địa lý đặc biệt này, hệ sinh thái biển và ven biển ở Vườn quốc gia Mũi Cà Mau có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong cung cấp các điều kiện phù hợp cho sự di cư, sinh trưởng và sinh sản của một số loài thủy sản; là điểm dừng chân và trú đông rất quan trọng cho nhiều loài chim nước di cư.
Vườn quốc gia Côn Đảo - Khu Ramsar biển đầu tiên của Việt Nam
Năm 2013, Vườn quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu) được công nhận là khu Ramsar thứ 2.203 của thế giới và thứ 6 của Việt Nam.
Tại Vườn quốc gia Côn Đảo đã ghi nhận trên 1.000 loài thực vật có mạch và nhiều loại chim, thú, bò sát, ếch nhái tại đây. Có nhiều loài chim ở Côn Đảo không tìm thấy ở bất kỳ một nơi nào khác ở Việt Nam như chim nhiệt đới, chim điên mặt xanh và gầm ghì trắng.
Hệ sinh thái biển Vườn quốc gia có rừng ngập mặn, các rạn san hô và cỏ biển. Các cuộc điều tra của Viện Hải dương học Nha Trang đã ghi nhận có trên 1.300 loài động thực vật biển, trong đó có 44 loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam.
Đặc biệt, Vườn Quốc gia Côn Đảo là mẫu chuẩn về sự độc đáo, hiếm và đại diện cho một kiểu đất ngập nước tự nhiên ở vùng biển phía Đông Nam của Việt Nam và của thế giới. Vườn Quốc gia Côn Đảo còn là nơi phân bố của các loài cực kỳ nguy cấp và các quần xã sinh thái đang bị đe dọa (như Dugon, Rùa biển).
Bên cạnh đó, Vườn còn là nơi đóng vai trò hỗ trợ cho các loài động, thực vật có ý nghĩa trong việc duy trì đa dạng sinh học quan trọng tại Việt Nam và của thế giới, là nơi cung cấp nguồn thức ăn quan trọng cho các loài động vật thủy sinh, là nơi sinh sản, nuôi dưỡng và đường di cư của nhiều loài sinh vật biển.
Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen
Năm 2015, Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen trở thành khu Ramsar thứ 7 của Việt Nam.
Đây là một trong những hình mẫu điển hình về hệ sinh thái vùng đất ngập nước Đồng Tháp Mười, bao gồm các khu vực như: rừng tràm; ruộng lúa; đồng cỏ ngập nước theo mùa; thảm thực vật thân gỗ, dây leo chịu ngập ven sông; bãi lầy ven sông; các lung, trấp ngập nước; lòng sông cổ…
Khu bảo tồn còn có một giới hạn tự nhiên khá đặc biệt là cù lao rộng 1.500ha được bao bọc bởi sông Vàm Cỏ Tây, gồm nhiều sinh cảnh thích hợp với các loài động, thực vật ưa nước và là môi trường thuận lợi dễ khôi phục các hệ sinh thái đồng cỏ, bãi ăn của nhiều loài chim nước.
Qua khảo sát, vùng Láng Sen có 156 loài thực vật hoang dã, 149 loài động vật có xương sống, trong đó có 13 loài nằm trong Sách Đỏ Việt Nam như trăn đất, rắn ráo, chim bạc má, ác là...
Ngoài động vật, nơi đây còn có thảm thực vật tự nhiên ven sông rạch phong phú. Vào mùa khô, đây còn là chỗ trú ẩn của các loài bò sát như rắn ri, rùa, cua đinh, lươn, cá lóc...
Vườn quốc gia U Minh Thượng
Năm 2016, Vườn quốc gia U Minh Thượng trở thành khu Ramsar thứ 8 của Việt Nam. Đây là 1 trong 2 khu vực quan trọng nhất của rừng đầm lầy than bùn còn lại ở Việt Nam (khu vực khác là U Minh Hạ).
Hệ sinh thái rừng tràm trên đất than bùn trở thành một hệ sinh thái có tầm quan trọng đặc biệt, là nơi nuôi dưỡng, trú ngụ của hàng trăm loài động vật hoang dã, bao gồm cả chim, thú, bò sát, lưỡng cư, cá, côn trùng và nhiều loài thủy sinh vật phân bố ở các độ sâu khác nhau trong hệ sinh thái.
Vườn Quốc gia U Minh Thượng nằm trong hệ thống Khu dự trữ sinh quyển thế giới, đến đây du khách có dịp khám phá hệ sinh thái rừng nhiệt đới ngập nước, đầm lầy than bùn còn lại ở Việt Nam thuộc loại hiếm trên thế giới. Nơi đây phát triển nguồn tài nguyên động thực vật đa dạng, phong phú với sự hiện diện của 254 loài thực vật bậc cao, 32 loài thú, 188 loài chim, 64 loài cá…
Tại U Minh Thượng có 72 loài động, thực vật quý, hiếm được ghi nhận trong Sách Đỏ Việt Nam 2007 và Danh lục đỏ IUCN 2012.
Vân Long - Khu Bảo tồn có đàn Voọc lớn nhất Việt Nam
Năm 2018, Khu Bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long đã trở thành khu Ramsar thứ 9 của Việt Nam và thứ 2.360 của thế giới.
Đây là vùng đất ngập nước nội địa nguyên vẹn còn sót lại ở Đồng bằng sông Hồng, gồm các dòng sông, hồ nước nông và thảm thực vật ngập nước phong phú, mang các đặc tính sinh thái đặc thù tạo nên cảnh quan thiên nhiên độc đáo.
Nơi đây được bao bọc bởi một hệ thống đá vôi rất nổi tiếng với hệ thống hang động đẹp và thảm thực vật đặc trưng cho hệ sinh thái núi đá vôi, là môi trường sống chính của loài voọc mông trắng, một trong những loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng ở mức toàn cầu và chỉ còn ở Việt Nam. Đồng thời, đây còn là nơi cư trú, sinh sản quan trọng của nhiều loài thủy sinh và là nơi cư trú các loài chim nước.
Khu Bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long đạt 2 kỷ lục về thiên nhiên là “Khu Bảo tồn có đàn Voọc lớn nhất Việt Nam” và “Khu vực có bức tranh tự nhiên lớn nhất Việt Nam - bức tranh núi mèo cào."
Không chỉ có ý nghĩa cho bảo tồn, nghiên cứu khoa học, Khu Bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long còn cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng cho các cộng đồng dân cư xung quanh, bao gồm cả nguồn lợi thủy sản và nông nghiệp, điều tiết nước, đặc biệt là vẻ đẹp danh lam thắng cảnh để giải trí, du lịch sinh thái.
Khu Bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long được gọi là “vịnh Hạ Long không sóng” của Ninh Bình.
