Quá trình phát triển quá mức của thực vật phù du, bao gồm tảo được gọi là hiện tượng phú dưỡng, chúng được ghi nhận xảy ra suốt một thời gian dài tại khu vực sông Nhuệ (Nhuệ Giang). Sông dài khoảng 76 km, là một nhánh phụ của sông Hồng, chảy ngoằn ngoèo theo hướng Tây Bắc- Đông Nam qua địa phận TP.Hà Nội và một phần của tỉnh Hà Nam.
Hiện tượng phú dưỡng tại sông Nhuệ đã trầm trọng tới mức ảnh hưởng sự phát triển của các loài động thực vật khác trong dòng nước. Nông dân không thể đánh cá, tưới tiêu bị cản trở, du lịch cũng vì thế không thể phát triển. Theo ước tính, sự ô nhiễm do phú dưỡng tại sông Nhuệ đã ảnh hưởng tới sinh kế của hơn 200.000 người sống xung quanh khu vực.
Ông Đoàn Anh Dũng bên ao nuôi bị phú dưỡng. Điều này khiến ông có thể bị mất thu nhập khoảng gần 150 triệu vào năm 2020. (Ảnh: Năng lượng nguyên tử Việt Nam-VINATOM)
Các nhà khoa học thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Hạt nhân (INST) thuộc Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam (VINATOM) và Viện Nghiên cứu Đất và Phân bón (SFRI) đã xác định được thủ phạm gây nên hiện tượng phú dưỡng ở sông Nhuệ là do việc sử dụng quá nhiều phân bón ở các đồng ruộng gần đó. Các chuyên gia Việt Nam đã được IAEA phối hợp với Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) hỗ trợ để thực hiện nghiên cứu này.
Theo ông Joseph Adu-Gyamfi, Chuyên gia quản lý tổng hợp độ phì nhiêu đất tại Trung tâm Kỹ thuật hạt nhân chung của FAO/IAEA về Nông nghiệp và Thực phẩm thì các chất đồng vị có thể giúp theo dõi tình trạng các chất ô nhiễm bao gồm phốt pho và nitơ. Từ đó giúp xác định các nguồn gây ô nhiễm, sự phân bổ và sự chuyển dịch của chúng.
Bằng cách lấy mẫu nước trong các lạch và ao ở thượng nguồn sông Nhuệ, các khu vực trồng rau và hoa màu khác nhau, đồng thời xác định thành phần đồng vị của nước và chất dinh dưỡng, các nhà khoa học có thể theo dõi quá trình ô nhiễm và có thể đưa ra khuyến cáo cho nông dân về tác hại của việc sử dụng nhiều phân bón hơn mức mà cây trồng của họ có thể hấp thụ. Lượng hóa chất dư thừa này sẽ đi vào các lạch và ao nuôi bên sông Nhuệ và cuối cùng đổ ra dòng chảy chính.
Bón quá nhiều phân NPK cho lúa có thể gây ra hiện tượng phú dưỡng ở các thủy vực tiếp nhận, bao gồm sông Nhuệ.(Ảnh: Viện Khoa học và Công nghệ Hạt nhân)
Dựa trên kết quả đồng vị nitơ, các nhà khoa học về đất có thể xác định thời điểm bón phân và lượng phân bón phù hợp với nhu cầu của cây thông qua vòng đời của chúng. Bằng cách làm theo phương pháp này, lượng phân bón dư thừa chảy vào sông đã giảm, từ đó góp phần giảm ô nhiễm và ngăn chặn hiện tượng phú dưỡng.
Từ năm 2011, SFRI đã tổ chức tập huấn về kỹ thuật bón phân đồng bộ và thích hợp cho 500 nông dân như một phần của dự án thử nghiệm. Hộ ông Đỗ Trọng Thắng, một trong những người tham gia tập huấn cho biết: “Bây giờ tôi mới biết chúng tôi đã từng rất lãng phí tiền của do bón phân không đúng cách, có tới 70% lượng phân bị thoát ra ngoài ruộng”.
Theo các phân tích, nông dân có thể giảm hơn một nửa lượng urê (phân N) bón cho cây trồng trong khu vực, từ 75.130 tấn xuống 34.560 tấn một năm.
“Tuy nhiên, sự suy thoái nguồn nước vẫn chưa được giải quyết triệt để, vì ô nhiễm công nghiệp và nước thải từ các hộ gia đình cũng đổ ra sông mà chưa được xử lý. Mặc dù vậy, tình trạng ô nhiễm nguồn nước cũng đã được cải thiện đáng kể. Những tác động tích cực có thể được nhìn thấy rõ hơn khi có nhiều nông dân cùng tham gia vào chương trình ”, Tiến sĩ Đặng Đức Nhân, đối tác dự án từ Viện Khoa học và Công nghệ Hạt nhân tại Hà Nội cho biết.
