Thách thức vấn đề tài chính khí hậu ở các nước đang phát triển

Bất đồng quy mô đóng góp tài chính khí hậu giữa nước giàu và đang phát triển

Tại Hội nghị lần thứ 27 Các bên tham gia công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP27) đang diễn ra tại Ai Cập, vấn đề tài chính được quan tâm, tập trung đặc biệt nếu so với những sự kiện COP các năm trước.

Lâu nay, một trong những tranh cãi lớn nhất liên quan đến tài chính khí hậu là mức độ đóng góp cho các khoản tài trợ thực hiện các mục tiêu khí hậu. Thế nào là đóng góp công bằng? Nước giàu đóng bao nhiêu thì gọi là công bằng và cân xứng vì các nước nghèo dễ tổn thương hơn, chịu nhiều ảnh hưởng hơn bởi các thay đổi khí hậu toàn cầu nhưng đa số trong đó lại phát thải ít hơn. Tài chính khắc phục thiệt hại khí hậu đang là nội dung trọng tâm những ngày này. Các cuộc thảo luận về tổn thất và thiệt hại trong chương trình nghị sự COP27 sẽ không quy kết trách nhiệm cho bên nào, cũng không coi hỗ trợ tài chính là khoản bồi thường.

Tài chính cũng cần để hỗ trợ chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. (Ảnh minh họa)

Mãi tới kỳ họp năm nay tại Ai Cập, tổn thất và thiệt hại do biến đổi khí hậu mới chính thức được đưa vào nội dung đàm phán. Việc thừa nhận tổn thất và thiệt hại đã được xác định ngay từ đầu, là sẽ không trở thành căn cứ để quy trách nhiệm cũng như đòi bồi thường.

Các nước giàu cách đây 3 năm đã cam kết, từ năm 2020 trở đi, mỗi năm dành 100 tỷ USD hỗ trợ các nước nghèo. Tuy nhiên, năm 2020, các nước chỉ thực hiện được 83,3 tỷ USD. Hỗ trợ tài chính vẫn chỉ là dưới hình thức tự nguyện mà chưa có một văn bản nào ràng buộc.

Theo ông Antonio Guterres, Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc chia sẻ: "Đã đến lúc phải có một hiệp ước lịch sử, theo đó, các nước giàu hơn cung cấp tài chính và kỹ thuật cùng với sự hỗ trợ từ các ngân hàng phát triển đa phương và các công ty công nghệ để giúp các nền kinh tế mới nổi tăng tốc chuyển đổi sang năng lượng tái tạo. Mô hình đó cần thiết cho tất cả chúng ta".

Biến đổi khí hậu đã gây hậu quả tới mức nào cho các nước nghèo và cần bao nhiêu tiền để khắc phục thiệt hại do lũ lụt, hạn hán, cháy rừng? Có rất nhiều cách tính, cho ra những con số rất khác biệt. Vấn đề nữa là trong số những thiệt hại ấy, bao nhiêu % là do khí thải từ các nước công nghiệp, bao nhiêu % do chính các nước nghèo tự chặt phá cây rừng, tự làm xói lở bờ sông của chính mình? Vô số chi tiết làm cho đàm phán trở nên cực kỳ phức tạp.

Còn nhận định của Giáo sư Johan Rockstroem - Giám đốc Viện nghiên cứu Potsdam về tác động của biến đổi khí hậu: "Đây là kỳ họp đầu tiên tại châu Phi, lần đầu tiên đàm phán về tổn thất và thiệt hại. Đó là một chủ đề rất nhạy cảm và do đó không thể chắc chắn là sẽ có kết quả cụ thể".

Các nước chịu thiệt hại nhiều nhất muốn các nước giàu tạo dựng hẳn một cơ chế tài chính toàn cầu, trên cơ sở một hiệp ước quốc tế.

Theo Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cho rằng: "Lục địa châu Phi cần một nguồn tài chính ổn định, quy mô cũng như cần hỗ trợ công nghệ phù hợp. Điều đó giúp chúng tôi phát triển, củng cố công bằng quốc tế. Các nền kinh tế phát triển phải có trách nhiệm thực hiện cam kết".

Vấn đề tài chính khí hậu là thách thức đối với các nước đang phát triển

Theo báo cáo do Chính phủ hai nước Anh và Ai Cập cùng thực hiện và công bố mới đây tại Ai Cập cho hay, tổng nhu cầu tài chính khí hậu hằng năm của các nước đang phát triển sẽ đạt 2.400 tỷ USD vào năm 2030. Trong đó 50% đến từ nguồn tài chính bên ngoài, phần còn lại từ chính phủ và các nguồn tư nhân. Cứ cho là quy mô tài trợ hàng năm cho các nước đang phát triển ở vào khoảng 1.000 tỷ USD thì con số này cũng đang cao gấp 10 lần con số 100 tỷ USD, mục tiêu đóng góp hàng năm hiện nay. Một phép tính nhỏ để thấy, tài chính sẽ là một thách thức đáng kể trong thực hiện các mục tiêu khí hậu tại các nền kinh tế đang phát triển.

Về nhu cầu tài chính khí hậu hằng năm của các nước đang phát triển sẽ lên tới 2.400 tỷ USD vào năm 2030. Trong đó, các nước phát triển, các nhà đầu tư và các định chế tài chính nên đóng góp khoảng 1.000 tỷ USD. Phần còn lại, 1.400 tỷ USD là từ nguồn quỹ công và tư nhân tại các nước đang phát triển.

Các nước đang phát triển cần số tiền trên để loại bỏ nhiên liệu hóa thạch, đầu tư vào năng lượng tái tạo và các công nghệ khác phát thải ít Carbon cũng như đối phó với tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan.

"Các nước phát triển có trách nhiệm nhiều hơn với các nguyên nhân của biến đổi khí hậu. Nếu các nước đang phát triển tiếp tục đầu tư cho nỗ lực chống biến đổi khí hậu trong dài hạn và ngắn hạn thì họ cần thấy nguồn tài trợ chảy từ các nước phát triển. Cần phải có nguồn lực, sự hỗ trợ, công nghệ, nâng cao năng lực.

Và điều thực sự quan trọng đối với tất cả chúng ta là hãy lưu ý rằng, không một quốc gia nào có thể một mình tìm đường thoát khỏi cuộc khủng hoảng này. Đó là một nỗ lực hợp tác. Chúng ta phải làm việc đoàn kết với tất cả các quốc gia. Và điều đó có nghĩa là những nước giàu hơn phải hỗ trợ những nước có ít phương tiện hơn để thực hiện thay đổi", TS. Tara Shine cho hay.

Có thể thấy rõ biến đổi khí hậu những năm gần đây đè gánh nặng trên vai các nước đang phát triển. Pakistan đã trải qua trận lụt kinh hoàng năm nay. Hơn 30% diện tích ngập trong biển nước, khiến 1.700 người thiệt mạng. Tác động của biến đổi khí hậu nặng nề trong khi Pakistan góp chưa đầy 1% vào tổng lượng khí thải toàn cầu.

Nhận định của ông Simon Stiell, Thư ký điều hành Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu: "Những nước dễ bị tổn thương nhất do biến đổi khí hậu phải ở đầu trong danh sách ưu tiên vì họ là những người chịu thiệt hại. Ví dụ như Pakistan, làm thế nào để họ phục hồi sau thảm họa đó? Với một thảm họa lớn như vậy, để thực sự phục hồi, để có các phương án dự phòng cho tương lai, cần có thêm sự hỗ trợ từ bên ngoài".

Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cho biết: "Hiện nay, nhiều chương trình hỗ trợ vẫn hoàn toàn nằm ngoài tầm với của đa số người dân trên thế giới. Vì các chính sách cho vay không chấp nhận rủi ro và mất nhiều chi phí tiếp cận cũng như kèm theo nhiều điều kiện".

Lạm phát toàn cầu cũng tạo thêm gánh nặng tài chính đối với các nước nghèo. Chương trình phát triển toàn cầu của Liên Hiệp Quốc cho biết, có 54 quốc gia trên thế giới có khả năng vỡ nợ. Một số nước đang phát triển có nguy cơ từ bỏ các đàm phán về khí hậu để đối phó tình hình khủng hoảng kinh tế trước mắt.

"Việc yêu cầu các nước đang phát triển cần làm nhiều hơn, thậm chí nhanh hơn là rất khó khi bản thân các nước giàu nói đồng ý nhưng cam kết 100 tỷ USD tài trợ mỗi năm còn chưa thực hiện được", ông Achim Steiner, Tổng Giám đốc Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc cho biết.

Chia sẻ của ông John Kerry, Đặc phái viên khí hậu của Mỹ cho biết: "Không có chính phủ nào trên thế giới có đủ tiền để làm những việc chúng ta phải làm để thắng trong cuộc chiến này. Ước tính tổng số tiền cần thiết có thể lên tới hàng nghìn tỷ USD. Do vậy, chúng ta có thể sẽ phải thay đổi hoàn toàn cách nghĩ về phương thức huy động tài chính".

Tài chính khí hậu là một khái niệm rộng. Nói chung, tài chính khí hậu liên quan đến số tiền để chi cho toàn bộ các hoạt động sẽ góp phần làm chậm biến đổi khí hậu và giúp thế giới đạt được mục tiêu hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức tăng 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Nếu các nước không nhanh chóng tìm ra tiếng nói chung trong việc tiếp cận vấn đề tài chính khí hậu thì trước hết, các nước đang phát triển, vốn đã chịu thiệt hại nặng nề, sẽ tiếp tục gánh chịu những tác động ngày càng tăng của biến đổi khí hậu.