Xác ướp Chinchorro là những xác ướp của những người Nam Mỹ thuộc nền văn hóa Chinchorro, tìm thấy tại vùng ngày nay là bắc Chile và nam Peru. Chúng là những xác ướp nhân tạo người cổ nhất được biết, cổ hơn các xác ướp cổ Ai Cập đến hai ngàn năm.
Văn hóa Chinchorro thu hút sự chú ý của công chúng hồi tháng 7 khi UNESCO đưa hàng trăm xác ướp ở Arica vào danh sách Di sản Thế giới. Nhà khảo cổ học người Đức đã tìm thấy một số xác ướp được bảo quản trên một bãi biển nhưng phải mất nhiều thập kỷ nghiên cứu để xác định tuổi của những xác ướp này.
Kỹ thuật định tuổi bằng carbon 14 cuối cùng cũng xác định tuổi của các xác ướp này, và thật kinh ngạc, tuổi của các xác ướp này đã hơn 7.000 năm tuổi - nhiều hơn 2 thiên niên kỷ so với những xác ướp Ai Cập nổi tiếng.
Xác ướp Chinchorro lâu đời hơn xác ướp Ai Cập hàng thiên niên kỷ. Ảnh: Đại học Tarapacá
Ít ai từng biết người Chinchorro cổ đại, sinh sống tại Chilê từ 7.000 năm trước Công nguyên lại có công nghệ ướp xác "bậc thầy", sớm hơn cả người Ai Cập cổ đại. Bộ trưởng Văn hóa Chile Consuelo Valdes cho biết: "Đây chính là sự công nhận đối với một nền văn hóa cổ đại của những dân chài và săn bắn hái lượm tới từ các vùng Arica, Parinacota và Tarapaca, với những điều kiện của một vùng sa mạc khô hạn nhất trên thế giới. Nền văn hóa này không gắn liền với nông nghiệp hay gốm sứ, nhưng phát triển kỹ thuật ướp xác duy nhất và lâu đời nhất trên thế giới với niên đại 7.000 năm. Có thể nói đây là kỹ thuật ướp xác đầu tiên được biết đến trong lịch sử loài người".
Nhà nhân chủng học Bernardo Arriaza - chuyên gia về Chinchorro - cho biết, người Chinchorro đã thực hành ướp xác có chủ đích. Tức họ dùng những phương pháp để bảo quản các thi thể thay vì ướp xác tự nhiên trong điều kiện khí hậu khô hạn dù một số thi thể được ướp xác tự nhiên cũng đã được phát hiện tại đây.
Chuyên gia Arriaza giải thích, những vết rạch nhỏ sẽ được thực hiện trên cơ thể ướp xác. Trong quy trình ướp xác người Chinchorro, nội tạng được lấy ra ngoài, các khoang được làm khô...
Để ướp xác người Chinchorro, thi thể sẽ được nhồi bằng các loại sợi tự nhiên và que để giữ khuôn sau đó khâu da lại. Mái tóc đen dày cũng sẽ được gắn lên đầu xác ướp. Xác ướp cũng được đắp mặt nạ bằng đất sét với chỗ hở cho mắt và miệng.
Bước cuối cùng trong quy trình xác ướp cổ xưa của văn hóa Chinchorro là xác ướp được sơn màu đỏ hoặc đen đặc biệt. Sơn dùng để ướp xác làm bằng các chất màu từ khoáng chất, thổ hoàng, mangan và oxit sắt. Một trong những nguyên nhân giúp các xác ướp Chinchorro có thể tồn tại hàng nghìn năm là nhờ có khí hậu khô hạn kèm theo đó là độ mặn cao do gần bờ biển.
Một xác ướp Chinchorro. Ảnh: Đại học Tarapacá
Phương pháp và cách tiếp cận ướp xác của người Chinchorro khác hẳn so với người Ai Cập, nhà nhân chủng học Bernardo Arriaza nhấn mạnh.
Ướp xác ở Ai Cập dùng dầu và vải quấn đồng thời chỉ dành cho những người chết thuộc tầng lớp thượng lưu trong khi người Chinchorro ướp xác nam giới, phụ nữ, trẻ em, trẻ sơ sinh và thậm chí cả bào thai không kể địa vị của họ.
Các tính chất hóa học của shell midden và xương cho thấy 90% thực phẩm hằng ngày của người Chinchorro là hải sản. Rất nhiều nền văn hóa cổ gắn với nghề cá đã xuất hiện và sống ở các Thung lũng sông cạn ở Andes, nhưng người Chinchorro đặc biệt ở chỗ chỉ có họ mới ướp xác tỉ mỉ người chết.
Với hàng trăm xác ướp được tìm thấy ở Arica và các địa điểm khác trong thế kỷ qua, người dân địa phương đã học cách sống bên cạnh và thậm chí ở trên những xác ướp.
Những xác ướp được khai quật của người Chinchorro. Ảnh: R6nationals
Phát hiện những ngôi mộ cổ chứa xác ướp trong quá trình xây dựng công trình, hay những con chó trong nhà phát hiện ra xác ướp là điều quen thuộc với nhiều thế hệ người dân địa phương, theo BBC. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, cư dân ở Arica không nhận ra ý nghĩ quan trọng của những xác ướp này.
Hiện tại, chỉ một phần nhỏ trong số hơn 300 xác ướp Chinchorro được trưng bày, phần lớn đặt tại Bảo tàng Khảo cổ học San Miguel de Azapa. Bảo tàng do Đại học Tarapacá sở hữu và điều hành, cách Arica 30 phút lái xe và có chiếu các đoạn phim về quá trình ướp xác.
Dự kiến Arica sẽ xây dựng bảo tàng lớn hơn để lưu giữ nhiều xác ướp hơn cũng như đào tạo người dân địa phương làm hướng dẫn viên để giới thiệu di sản với du khách.
Thị trưởng Gerardo Espindola Rojas hy vọng xác ướp được đưa vào danh sách Di sản Thế giới sẽ thúc đẩy du lịch và thu hút thêm nguồn đầu tư.
