Nguyệt thực là gì?
Nguyệt thực là một hiện tượng thiên văn hiếm gặp. Đó là khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng thẳng hàng hoặc xấp xỉ thẳng hàng với nhau. Lúc này, một phần hoặc toàn bộ Mặt Trăng sẽ bị che khuất khỏi Mặt Trời bởi Trái Đất, gây ra hiện tượng nguyệt thực.
Khi Mặt Trăng nằm trong toàn bộ phần bóng của Trái Đất, ánh sáng từ Mặt Trời sẽ không thể chiếu tới Mặt Trăng. Đây là hiện tượng nguyệt thực toàn phần.
Vào thời điểm đó, ánh sáng duy nhất nhìn thấy được là khúc xạ qua bóng tối của Trái Đất. Do sự tán xạ Rayleigh của các tia sáng màu có bước sóng ngắn hơn, ánh sáng này có màu đỏ. Bởi vậy, người ta hay gọi nguyệt thực toàn phần là "Trăng máu".
Còn nguyệt thực một phần xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng gần nằm trên một đường thẳng. Khi đó, một phần của Mặt Trăng sẽ không nhận được ánh sáng chiếu đến trực tiếp từ Mặt Trời. Mặt Trăng bị khuyết một phần bởi chính bóng của Trái Đất.
Nguyệt thực siêu lung linh “đổ bộ” bầu trời Melbourne năm 2019. (Ảnh: vietucnews)
Theo đó, nguyệt thực một phần sẽ diễn ra vào ngày 19/11 và có thể được quan sát thấy bằng mắt thường tại nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, lý tưởng nhất cho việc quan sát toàn bộ quá trình nguyệt thực là các khu vực trải dài từ Bắc Mỹ và Thái Bình Dương, Tây Âu, miền Đông Australia, New Zealand và Nhật Bản. Trong đó, các đảo ở Thái Bình Dương và quốc gia Bắc Mỹ sẽ là những nơi có điều kiện tốt nhất để quan sát nguyệt thực.
Không đơn giản như các kỳ nguyệt thực thông thường, nguyệt thực một phần ngày 19/11 dự kiến kéo dài 3 giờ 28 phút, trở thành nguyệt thực dài nhất không chỉ của thế kỷ 21 mà trong hơn 580 năm, theo dữ liệu của NASA. Đây là lần nguyệt thực thứ 2 và cũng là nguyệt thực cuối cùng của năm 2021.
Tại thời điểm nguyệt thực cực đại (khoảng 16h theo giờ Việt Nam), bóng của Trái Đất sẽ che 97% Mặt Trăng, chặn đi hầu hết ánh sáng từ Mặt Trời và "nhuộm" Mặt Trăng thành màu đỏ sẫm, gỉ sét. Do không phải toàn bộ Mặt Trăng bị che mờ, nên đây vẫn được coi là nguyệt thực một phần. Dự đoán lần nguyệt thực tiếp theo sẽ xảy ra vào tháng 5/2022.
Lý do khiến hiện tượng thiên thể này kéo dài bất thường là do nó xảy ra trong 41 giờ sau khi Mặt Trăng đạt tới đỉnh cao, điểm xa nhất của nó so với Trái Đất. Mặt Trăng càng ở xa, thời gian di chuyển càng lâu, dẫn đến thời gian di chuyển ra khỏi bóng của Trái Đất càng nhiều.
Việt Nam có được “chiêm ngưỡng” nguyệt thực thế kỉ không?
Việt Nam chỉ nằm ở khu vực "rìa" của vùng có thể quan sát nguyệt thực. Do đó, ngày 19-11, từ Việt Nam sẽ trông thấy hiện tượng này từ khi trăng mọc, lúc 17h26, đạt cực đại vào lúc 17h32 và kết thúc lúc 17h47 (giờ Việt Nam).
Nhà nghiên cứu Đặng Vũ Tuấn Sơn - Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA) cho biết, người dân Việt Nam chỉ quan sát được giai đoạn cuối của hiện tượng nguyệt thực một phần.
Trong đó, các tỉnh ở khu vực phía Bắc sẽ quan sát tốt hơn, rõ hơn và có thời gian dài hơn. Ở khu vực phía nam, thời gian quan sát ngắn hơn, các khu vực sâu hơn nữa (xuống đến Cà Mau) thời gian quan sát càng ngắn.
Ở Hà Nội, kể từ khi Mặt Trăng xuất hiện ở đường chân trời, người dân sẽ có khoảng 30 phút để quan sát giai đoạn cuối của nguyệt thực một phần. Tại TP.HCM, do Mặt Trăng mọc khá muộn, người dân tại khu vực này chỉ có khoảng 20 phút để quan sát nguyệt thực một phần.
Theo Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA), để có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hiện tượng nguyệt thực một phần ngày 19/11, người dân cả nước cần có góc nhìn rộng, gần sát về chân trời phía Đông. Những người sống ở khu vực ven biển dễ quan sát nhất. Trong nội thành, người dân cần đứng ở vị trí cao, ví dụ như những tòa nhà cao tầng, ban công,... để có góc quan sát tốt nhất.
