Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) đã phân tích hình ảnh vệ tinh về hoạt động của thảm thực vật từ năm 2001 đến năm 2019. Hàng chục nghìn điểm ảnh, mỗi điểm ảnh bao phủ diện tích 25km2, được phân tích theo từng tháng và đối chiếu với dữ liệu lượng mưa địa phương.
Mục tiêu của nghiên cứu là nhằm xác định tác động của "tần suất, cường độ hoặc thời gian kéo dài của hạn hán đến sự mất ổn định của thảm thực vật Amazon."
Kết quả cho thấy 37% thảm thực vật trưởng thành trong khu vực đang có xu hướng phục hồi chậm lại.
Mặc dù các mô hình thay đổi tùy theo từng khu vực, các nhà nghiên cứu kết luận rằng khu vực Đông Nam Amazon bị chặt phá và suy thoái nặng nề có nguy cơ cao nhất rơi vào "điểm tới hạn," nghĩa là thảm thực vật nhiệt đới có thể suy giảm thảm khốc sang trạng thái khô hạn hơn.
Các nhà khoa học cảnh báo rằng sự suy giảm khả năng phục hồi này có thể đẩy khu rừng nhiệt đới vốn được coi là bể chứa carbon trên đất liền lớn nhất đến bờ vực suy thoái không thể đảo ngược.
Điều đáng báo động là chỉ trong vòng chưa đầy 20 năm, khu vực này đã phải hứng chịu 4 đợt hạn hán khắc nghiệt được cho là "trăm năm mới gặp một lần."
Sông Rio Negro - một nhánh của sông Amazon - cạn trơ đáy do hạn hán. (Nguồn: EPA-EFE)
Biến đổi khí hậu do con người gây ra tác động nặng nề đến cây cối và các loài thực vật, khiến nhiều loài chết vì mất nước.
Trong quá khứ, tán cây của khu rừng nhiệt đới Nam Mỹ có diện tích tương đương gần một nửa châu Âu có khả năng co lại và mở rộng theo mùa khô và mùa mưa hàng năm, đồng thời phục hồi sau mỗi đợt hạn hán.
Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, tình trạng phục hồi trở nên chậm chạp hơn do hạn hán ngày càng dữ dội ở phía Đông Nam Amazon và thường xuyên hơn ở phía Tây Bắc.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng cường độ hạn hán là yếu tố quan trọng hơn tần suất, mặc dù sự kết hợp của cả hai yếu tố này mới là tác nhân gây mất ổn định nhất.
Theo tác giả chính của bài báo, Johanna Van Passel, hình ảnh vệ tinh chỉ cho thấy một phần của bức tranh thực tế và tình trạng dưới tán cây có thể nghiêm trọng hơn. Tác giả nhấn mạnh cây cối là phần cuối cùng của hệ sinh thái bộc lộ điểm tới hạn vì chúng có vòng đời dài nhất và có khả năng thích ứng tốt nhất. Theo bà, nếu con người đã quan sát thấy một điểm tới hạn đang đến gần hơn ở cấp độ rừng vĩ mô này, thì tình trạng này chắc chắn đang trở nên tồi tệ hơn ở cấp độ vi mô. Đây là tin tức vô cùng đáng lo ngại đối với Amazon và toàn thế giới.
Rừng nhiệt đới là nơi sinh sống của 15.000 loài cây, đóng vai trò quan trọng trong việc hút CO2 từ khí quyển. Tuy nhiên, khả năng này - cùng với khả năng phục hồi tổng thể của rừng - đang bị suy yếu bởi biến đổi khí hậu do con người gây ra, xuất phát từ hoạt động đốt phá cây, khai thác khí đốt, dầu mỏ và than.
Nghiên cứu cho thấy tốc độ phục hồi chậm lại của rừng có thể là "dấu hiệu ban đầu" cho thấy sự suy thoái hệ sinh thái quy mô lớn.
Bà Van Passel bày tỏ lo lắng về tương lai của Amazon và theo bà, đây là lời cảnh báo rằng một điểm lật đổ có thể xảy ra trong tương lai nếu những đợt hạn hán này tiếp tục gia tăng và trở nên dữ dội hơn. Bà kêu gọi các nhà hoạch định chính sách quốc tế bảo vệ các khu rừng trưởng thành, người dân bản địa và các cộng đồng truyền thống khác, cũng như giảm lượng khí thải nhà kính để bảo vệ "lá phổi" của Trái Đất.
