Tham vọng "chế ngự thiên nhiên" bằng những công trình thủy điện
Hiện nay, Trung Quốc luôn là quốc gia sở hữu những con đập lớn nhất thế giới. Đập Tam Hiệp là nhà máy thủy điện lớn nhất thế giới có tổng công suất lắp đặt 22.500 MW. Còn đập Bạch Hạc Than là đập mái vòm lớn nhất thế giới và cũng là dự án đầu tiên trên thế giới sử dụng tổ hợp phát điện thủy lực khổng lồ.
Mới đây nhất, hôm 4/7, tờ Bloomberg đưa tin Tập đoàn Tam Hiệp của Trung Quốc đã cho khởi động đơn vị phát điện đầu tiên tại nhà máy thủy điện lớn thứ 7 thế giới Ô Đông Đức nằm trên ranh giới tỉnh Tứ Xuyên - Vân Nam -Trung Quốc.
Đập Tam Hiệp là đập thủy điện lớn nhất thế giới, chặn trên sông Dương Tử dài nhất Trung Quốc. (Ảnh: Britannica)
Cách đó khoảng 170 km, xuôi dòng sông Kim Sa (nhánh thượng du của sông Trường Giang), là nhà máy thủy điện khổng lồ Baihetan - dự kiến đi vào hoạt động trong năm 2021.
Nếu hoạt động hết công suất, 2 nhà máy thủy điện khổng lồ này có thể sản xuất ra nhiều điện hơn mọi nhà máy điện ở Philippines cộng lại. Ngoài giá trị về thủy điện, đây cũng là 2 con đập siêu khổng lồ cuối cùng trong kỷ nguyên bùng nổ xây dựng của Trung Quốc, kéo dài hơn nửa thế kỷ qua.
Theo VOV, các dự án nói trên cho thấy tham vọng của Trung Quốc muốn trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về thủy điện, song song với tham vọng gia tăng sức mạnh quân sự và kinh tế. Theo giới phân tích, việc Trung Quốc xây dựng các đập thủy điện lớn nói trên không chỉ nhằm mục đích giúp nước này đảm bảo an ninh nguồn nước như những gì Bắc Kinh tuyên bố. Chúng cũng được coi là “đòn bẩy” mà Trung Quốc có thể sử dụng để gây sức ép với các quốc gia ở khu vực hạ nguồn.
Chẳng hạn, bằng cách xây dựng 11 con đập khổng lồ trên sông Mekong, ở đoạn trước khi con sông này chảy vào Đông Nam Á, Trung Quốc đã cắt đứt dòng chảy tự nhiên của con sông, dẫn đến sự sụt giảm đột ngột về mức nước đối với các quốc gia hạ nguồn sông Mekong.
Cái giá phải trả từ siêu đập thủy điện
Trên thực tế, nhiều công trình đập thủy điện cũ kỹ đang gây ra mối nguy hiểm nhất định cho Trung Quốc, đặc biệt vào mùa mưa lũ.
Theo số liệu của Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc, có 3.515 hồ chứa tại nước này đã vỡ từ năm 1951 tới 2011. Trong đó, con đập Bản Kiều nổi tiếng ở tỉnh Hà Nam, cùng với 61 đập khác, đã bị vỡ sau 6 giờ xả lũ vào tháng 8/1975, khiến 240.000 người thiệt mạng.
Đầu năm 2021, mưa lớn đã làm vỡ 2 con đập ở Nội Mông. Tại Hà Nam hồi tháng trước, mưa lũ làm trên 300 người chết trong khi giới chức cảnh báo đập Yihelan có thể “vỡ bất cứ lúc nào”.
Các đập lớn và hồ chứa cũng ngày càng hủy hoại môi trường. Chúng làm thay đổi dòng chảy của các con sông, phá hủy môi trường sống và làm gián đoạn quá trình di cư và sinh sản của cá.
Đập Bạch Hạc Than lớn thứ hai thế giới sau đập Tam Hiệp. (Ảnh: Xinhua)
Kể từ khi đập Tam Hiệp hùng vĩ được hoàn thành trên sông Dương Tử vào năm 2006 sau hai thập kỷ xây dựng, một số hồ ở hạ lưu cũng đã bị thu hẹp đáng kể hoặc biến mất.
Trong thời gian qua, Trung Quốc đã nâng cao năng lực xây dựng, khiến các con đập trở nên kiên cố và vững chãi hơn. Tuy vậy, vẫn còn rất nhiều con đập được xây dựng ở thời kỳ đầu, đang trong quá trình xuống cấp, luôn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro khi thời tiết xấu.
Chưa kể, các dự án xây đập đã khiến một số lượng lớn người dân phải di dời. Năm 2007, khi kế hoạch xây dựng các con đập lớn của Trung Quốc đang trên đà phát triển mạnh mẽ, nước này đã phải di dời 22,9 triệu người đến các khu vực khác để nhường chỗ cho các dự án thủy điện. Riêng dự án xây dựng đập Tam Hiệp đã khiến 1,4 triệu người phải di tản.
|
Những con đập khổng lồ đang phá hủy hệ sinh thái, khiến nhiều loài thực vật và động vật nước ngọt đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, làm co hẹp diện tích các đồng bằng, giảm độ màu mỡ của đất đai ven sông, thậm chí thải ra nhiều khí CO2 hơn những nhà máy thủy điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Hơn 350 hồ ở Trung Quốc đã biến mất trong những thập kỷ gần đây và số lượng con sông có dòng chảy tự do hiện nay còn rất ít. Sự phân cắt và sụt giảm lưu lượng nước tại các dòng sông đã trở thành hiện tượng phổ biến. |
Năm 2018, sau khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới thăm núi Tần Lĩnh và sông Dương Tử, ông đã kêu gọi hoạt động bảo vệ môi trường hiệu quả hơn. Một chiến dịch cấp quốc gia đã được phát động ngay sau đó nhằm loại bỏ và nâng cấp 40.000 đập thủy điện nhỏ.
Ông Ma Jun, Giám đốc Viện Các vấn đề Công cộng và Môi trường cho biết: “Các con sông đang bị khai thác quá mức sau nhiều thập kỷ xây dựng mà không có quy hoạch rõ ràng”.
Tuy nhiên, những ý kiến ủng hộ thủy điện lại cho rằng Trung Quốc cần nhiều thủy điện hơn, chứ không phải là ít đi, để giúp quốc gia này bớt phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch.
Câu hỏi đặt ra là ai sẽ chi ngân sách để loại bỏ các dự án thủy điện không cần thiết này. Đóng cửa một nhà máy thủy điện là một chuyện, nhưng việc phá bỏ một con đập là điều không hề dễ dàng, đặc biệt những công trình này là một dự án kỹ thuật lớn, có kết cấu bê tông phức tạp và tiềm ẩn mối nguy hiểm nhất định.
