Vì sao miền Bắc ô nhiễm không khí nghiêm trọng những ngày qua?

Những ngày gần đây, ô nhiễm không khí tiếp tục có xu hướng gia tăng với mức độ ngày càng trầm trọng ở Hà Nội và các tỉnh miền Bắc. 

Theo ghi nhận của hệ thống theo dõi chất lượng không khí PAM Air trong buổi sáng các ngày 7, 8, 9 của tháng 11, chất lượng không khí vẫn phổ biến ở mức tím (rất có hại cho sức khỏe mọi người). Có thời điểm, chất lượng không khí xuống thấp, thuộc nhóm các nước ô nhiễm không khí nhất thế giới. Vào chiều và tối, chất lượng không khí không được cải thiện nhiều, phổ biến ở ngưỡng đỏ (có hại cho sức khỏe mọi người). Ô nhiễm không chỉ tập trung tại các khu đô thị như Hà Nội, Thái Nguyên mà còn xuất hiện ở nhiều tỉnh như Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình, Nam Định.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, đợt ô nhiễm không khí đang diễn ra, có nhiều nguyên nhân nhưng điển hình nhất là hệ quả từ hoạt động đốt rơm rạ sau thu hoạch. Nguồn phát thải nội sinh lớn từ đốt rơm rạ, cùng với các điều kiện khí tượng đặc trưng của miền Bắc mùa này gây ra ô nhiễm nghiêm trọng.

Những ngày gần đây, ô nhiễm không khí tiếp tục có xu hướng gia tăng với mức độ ngày càng trầm trọng ở Hà Nội và các tỉnh miền Bắc. 

"Lượng bụi phát sinh lớn từ hoạt động đốt rơm rạ, kết hợp với điều kiện thời tiết lặng gió làm cho bụi không phát tán được mà đọng lại gần bề mặt khiến tình trạng ô nhiễm không khí trở lên nghiêm trọng hơn", TS Hoàng Dương Tùng chia sẻ.

Cùng quan điểm, bà Hà Thanh Hương, Quản lý dự án PAM Air chia sẻ, đốt rác, đốt rơm rạ xảy ra nhiều nơi trong những ngày qua là nguồn phát thải nội sinh lớn, cùng với các điều kiện khí tượng đặc trưng của miền Bắc mùa này gây ra ô nhiễm nghiêm trọng.

“Các thời điểm ô nhiễm đột biến, tăng cao ghi nhận trên hệ thống điểm đo của PAM Air cũng thường liên quan đến hoạt động đốt rác, đốt rơm rạ. Chất lượng không khí tại nhiều điểm đo có hoạt động đốt thường lên tới ngưỡng nguy hại - mức nguy hiểm nhất. Điều này cho thấy tác hại của hoạt động đốt lên môi trường không khí”, bà Hương cho hay.

Báo cáo môi trường quốc gia 2016-2020 ghi nhận, ô nhiễm không khí tại Hà Nội cũng như các tỉnh miền Bắc chủ yếu là ô nhiễm bụi. Trong đó bụi mịn PM2,5 được coi là tử thần trong không khí khi có thể đi sâu vào phổi, gây ra nhiều bệnh về hô hấp, tim mạch, đặc biệt là với đối tượng nhạy cảm như người già, trẻ em.

Kết quả nghiên cứu của trường Đại học Khoa học Tự nhiên về hoạt động đốt rơm rạ ở Hà Nội cũng cho thấy, quá trình đốt sản sinh ra nhiều chất gây ô nhiễm, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người như CO, SO2, NOx, NH3, HC, bụi PM10, bụi PM2,5... Trong đó đáng lưu ý, lượng bụi mịn PM2,5 phát sinh từ hoạt động đốt rơm rạ là rất lớn.

Theo lý giải từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, ô nhiễm không khí ở Hà Nội và các đô thị xuất phát từ các nguồn thải giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp và các hoạt động dân sinh khác. Tình trạng ô nhiễm không khí ở miền Bắc cũng bị chi phối mạnh bởi quy luật của thời tiết. Ô nhiễm không khí nghiêm trọng ở miền Bắc thường xuất hiện vào mùa đông, từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau khi trời ít mưa và điều kiện nghịch nhiệt xảy ra.

Báo cáo môi trường quốc gia giai đoạn 2016-2020 cũng cho thấy, ô nhiễm không khí tại Hà Nội cũng như các tỉnh miền Bắc chủ yếu là ô nhiễm bụi. Trong đó bụi mịn PM2.5 được coi là tử thần trong không khí khi có thể đi sâu vào phổi, gây ra nhiều bệnh về hô hấp, tim mạch, đặc biệt là với đối tượng nhạy cảm như người già, trẻ em.

Kết quả nghiên cứu của trường Đại học Khoa học Tự nhiên về hoạt động đốt rơm rạ ở Hà Nội cũng cho thấy, quá trình đốt sản sinh ra nhiều chất gây ô nhiễm, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người như CO, SO2, NOx, NH3, HC, bụi PM10, bụi PM2,5... Trong đó đáng lưu ý, lượng bụi mịn PM2,5 phát sinh từ hoạt động đốt rơm rạ là rất lớn.

Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, hoạt động đốt rơm rạ là vấn đề môi trường nghiêm trọng do tính chất cục bộ, chất ô nhiễm tập trung trong thời gian ngắn. Ngoài ra, thông qua mô hình tính toán lan truyền, các nhà khoa học còn ghi nhận sự phát tán bụi mịn từ hoạt động đốt rơm rạ đến những khu vực xa. Hoạt động đốt rơm rạ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người như làm cay mắt, chảy nước mắt, ho, hắt hơi, thậm chí là buồn nôn, khó thở. Hít các loại khí này trong thời gian dài sẽ tăng nguy cơ nhiễm các bệnh hô hấp và tim mạch.

Vừa qua, nghiên cứu về Chỉ số hiệu suất môi trường của Đại học Yale (EPI) chỉ rõ, Việt Nam là một trong 10 quốc gia ô nhiễm không khí nhất quốc tế. Theo đó, về chỉ số tác động ảnh hưởng tới sức khỏe thể chất, Việt Nam đạt điểm 69,61/100 và đứng thứ 93. Số điểm này được đo bởi chỉ số Mức độ Rủi ro do tiếp xúc với Môi trường (ERE), dùng để nhìn nhận những mối nguy hại so với sức khỏe thể chất con người gây ra bởi 5 yếu tố thiên nhiên và môi trường gồm nguồn nước, vệ sinh, ô nhiễm chất dạng hạt, ô nhiễm không khí trong mái ấm gia đình và ô nhiễm ozon. Điều này cho thấy, Việt Nam phải đương đầu với nhiều rủi ro đáng tiếc sức khỏe thể chất từ môi trường tự nhiên .

Trong số 5 yếu tố được nhìn nhận, xếp hạng thì chất lượng không khí ở Việt Nam đứng thứ 170/180 quốc gia được nhìn nhận, xếp hạng với điểm số đạt 54,76/100. Trước đó, điều tra và nghiên cứu của Forbes Việt Nam cũng cho thấy, chất lượng không khí ở Việt Nam rất thấp khi gam màu đỏ đậm, đỏ, vàng bao trùm khắp cả nước. Trong đó miền Bắc ô nhiễm nặng hơn miền Nam.

Các chuyên gia cho rằng, việc đốt rơm rạ dù bằng hình thức nào vẫn là nguyên nhân khiến cho không khí ô nhiễm ngày càng nặng hơn, chưa kể còn gây lãng phí tài nguyên. Chỉ tính riêng vụ Đông Xuân năm 2020, tổng lượng rơm rạ bỏ lại trên đồng ruộng ở Hà Nội là 384.505 tấn. Với khoảng 20% trong số đó bị đốt đã phát sinh 179,08 tấn bụi PM10, 163,3 tấn bụi mịn PM2.5 và 23.000 tấn CO2, báo cáo của Đại học Khoa học Tự nhiên về kiểm kê phát thải do hoạt động đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng chỉ rõ. "Rơm rạ để ngoài ruộng nếu không xử lý, không thu lại nên chỉ có mỗi con đường đốt. Nhưng thật ra rơm rạ là nguồn năng lượng tái tạo rất lớn. Bây giờ, chúng ta phải xem lại chính sách năng lượng tái tạo, rà soát lại. Khi có chính sách năng lượng tái tạo kích thích việc người nông dân thu hoạch rơm rạ bán để lấy tiền cho nhà máy thì tôi nghĩ việc đó có thể giải quyết được" - PGS.TS Lưu Đức Hải - Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam nhận định.